حتما تابحال این جمله را از اطرافیانتان شنیده اید که باید خرید کنم تا حالم خوب شود. شاید خودتان هم این استراتژی را در زمان های ناراحتی پیاده می کنید و جالب است بدانید که حتی اصطلاحی تحت عنوان «خرید تراپی» برای آن داریم؛ یعنی ایجاد احساس لذت و خشنودی که با خرید های کوچک در خود ایجاد می کنیم.
اما آیا خرید کردن واقعا باعث خوشحالی ما می شود؟
طبق گفته اسکات بی پزشک روانشناس، بله در واقعیت اینطور است. تحقیقات نشان میدهند که خرید کردن ارزش روان درمانی روی ما دارد.
به گفته این پزشک فرقی ندارد که سبد خریدمان را در یک وبسایت فروشگاهی آنلاین پر کنیم یا اینکه شخصا در بوتیک مورد علاقه مان برای خرید حضور پیدا کنیم، در هر صورت نوعی اثر روانی و حسی مثبت در ما ایجاد می شود. حتی نگاه کردن به ویترین مغازه ها و زیر و رو کردن وبسایت های فروشگاهی بدون آنکه به خرید منتهی شوند نیز میتوانند نتایج مثبتی به همراه داشته باشند. اما باید مطمئن شوید که این علاقه به خرید شکلی افراطی نمی گیرد.
خرید کردن احساس کنترل را در افراد تقویت می کند
تحقیقات نشان داده که تصمیم گیری در مورد خرید میتواند احساس کنترل داشتن بر محیط اطراف را در افراد ایجاد کند و حس ناراحتی و غم را کاهش دهد.
طبق پژوهشی که در سال ۲۰۱۴ در نشریه روانشناسی مصرف کنندگان منتشر شد خرید درمانی نتنها باعث احساس خوشحالی آنی در افراد می شود بلکه می تواند احساس غم و ناراحتی را هم کم کند.
براین اساس ناراحتی به طول کلی از شرایطی ریشه می گیرد که در آن فرد حس می کند کنترل و تسلط کامل را روی اتفاقات زندگی اش ندارد و عنان امور از دستانش خارج شده. در مقابل انتخاب ها و پیامدهایی که فرد با خرید کردن به دست می آورد میتواند حس اختیار و کنترل را در او احیا کند.
پژوهش دیگری که در سال ۲۰۱۴ توسط محققان دانشگاه میشیگان انجام شد نشان داد خرید اقلامی که دوستشان دارید نسبت به خرید نکردن حس کنترل به مراتب بیشتری (تا ۴۰ برابر) را در شما ایجاد می کند. در این مطالعه مشخص شد افرادی که خرید انجام می دهند یک سوم افرادی که صرفا وبگردی میکنند و خریدی انجام نمی دهند احساس ناراحتی دارند.
این پژوهش نشان می دهد که وقتی حس می کنید مسائل آنطور که می خواهید پیش نمی روند، بدست آوردن چیزی که از ته دل می خواهید می تواند احساس مثبت ناشی از یک موفقیت و دستاورد بزرگ را در شما ایجاد کند.
جلوه های بصری دلهره را از ما دور می کنند
خرید کردن همچنین باعث تحریک احساسات مختلف در ما می شود. بوی نو بودن اجناس، نورهای روشن و نمایشگرهای رنگارنگ که در فروشگاه ها و مراکز خرید می بینیم همگی نوعی تجربه حسی و خیالی را در ما ایجاد می کنند تا حتی برای لحظه ای کوتاه از واقعیت فاصله بگیریم و این تجربه ناب حتی در خرید آنلاین نیز به وجود می آید؛ دیدن محصولات آنلاین متنوع می تواند باعث بال و پر دادن به قوه تخیل ما شود.
در واقع آنطور که دکتر بی میگوید خرید و برانگیختگی حسی می تواند ما را وادار به تصویرسازی از نتایج مثبت کند. برای مثال ورزشکاران نیز دریافته اند که این نوع تصویرسازی می تواند دلهره را کاهش دهد و دیدی مثبت در مورد آینده در ذهنشان ایجاد کند.
حتی قبل از آنها خرید خود را نهایی کنید در بدنتان دوپامین آزاد میشود
آنطور که دکتر بی می گوید صرفا زیر و رو کردن اجناس (چه در فروشگاه های فیزیکی وچه آنلاین) و تماشا کردن ویترین مغازه ها میتواند اثری مثبت روی روح و روان شما داشته باشد. در واقع پیش بینی احتمال خرید توسط ذهن و دریافت جایزه که همان جنس مورد نظر برای خرید است باعث آزادسازی دوپامین در ذهن می شود؛ همان هورمون عصبی در مغز که باعث احساس خوب در انسان می شود.
دوپامین تمایل انسان برای ادامه کارهایی که ممکن است نتیجه مثبتی برایش داشته باشند را بیشتر می کند. برخی تصور می کنند دوپامین زمانی آزاد می شود که فرد خرید میکند یا پاداشی می گیرد اما فرایند آزادسازی دوپامین در مغز پیش از خرید کردن و زمانی که همه احتمالات این کار را در نظر خود متصور می شوید آغاز میگردد.
مزایای حسی خرید آنلاین
دکتر بی برای آنکه درک این نکته در نظرمان آسانتر شود مثال جالبی را بیان می کند.
تا بحال برایتان پیش آمده که سبد خرید آنلاین خود را پر کنید و بعد بدون نهایی کردن خرید سایت را ترک کنید چون همین حس پر کردن سبد شما را به اندازه کافی راضی و خشنود کرده و دیگر نیازی به پرداخت ندیده اید؟ این در واقع همان است.
در واقع برای آنکه احساس شادی داشته باشید لازم نیست چیزی بخرید چرا که قبل از خرید وارد یک سفر روحی بسیار هیجان انگیز شده اید و جالب اینکه اگر پول کمتری خرج کنید حتی ممکن است این حس رضایت در شما بیشتر شود.
خرید آنلاین میتواند به شیوه دیگری نیز باعث آزادسازی دوپامین شود و آن انتظاری است که فرد برای دریافت سفارش خود میکشد. تصور کنید مشترک یک خرده فروشی هستید و بسته ای را از طرف آن دریافت می کنید که نمی دانید محتویاتش چیست. همین غیرقابل پیش بینی بودن محتویات بسته می تواند نوعی هیجان را در شما شعله ور کند که این خود باعث آزاد شدن دوپامین در بدن می شود.
چه زمانی خرید کردن به یک مشکل تبدیل می شود؟
البته هر کسی دوست دارد که اطمینان حاصل کند تمایل شدیدش برای خرید ضرری برای او نخواهد داشت. در برخی افراد این تمایل می تواند به یک مشکل و در برخی دیگر به نوعی اعتیاد تبدیل شود.
به گفته دکتر بی زمانی که فرد برای کنار آمدن با دلهره، اضطراب و فقدان عزیزانش مرتبا از گزینه خرید استفاده می کند این امر ویژگی درمانی خود را از دست داده و تبدیل به یک رفتار قهری دردسرساز می شود.
اعتیاد به خرید البته اسامی و القاب مختلفی دارد که به اختصار CBD و BSD هم نامیده می شوند. طبق تحقیقات و برآوردهای صورت گرفته ۵ درصد مصرف کنندگان آمریکایی دچار رفتارهای قهری خرید هستند و جالب آنکه این رفتارها مدتی است در کشورهای در حال توصیه و به واسطه راه اندازی فروشگاه های آنلاین شدت گرفته است.
خریداران قهری نیاز متداول به خرید دارند و نوعی الزام را از این بابت در خود احساس می کنند. این رفتار در واقع آنطور که دکتر بی می گوید ریشه در حس بی ارزش بودن در نتیجه نداشتن اختیار و قدرت دارد.
این رفتار شباهت های بیشماری هم با دیگر اختلالات کنترلی از جمله اعتیاد به رابطه جنسی و قمار دارد. همچنین شباهت هایی بین الزام قهری به خرید و هیجان ناشی از مصرف الکل و داروهای مخدر دیده شده است. خریداران قهری همچنین ممکن است فراموشی هایی مشابه به آنچه بعد از مصرف الکل تجربه می کنند را در خود شاهد باشند؛ در این موارد فرد به یاد نمی آورد که خریدی را انجام داده است.
علائم اعتیاد به خرید
اگر خریدهای شما از کنترل خارج شده و موارد زیر را در خود می بینید:
- مقاومت نداشتن در برابر خریدهای غیر ضروری
- صرف زمان زیاد برای انتخاب اقلامی که نیاز به آنها ندارید
- مشکلات مالی به خاطر خریدهای خارج از کنترل
- مشکل در کار، تحصیل یا منزل به خاطر صرف بی رویه پول و خریدهای خارج از کنترل
به گفته دکتر بی در این موارد میتوانید از درمانگرها و گروه های حمایتی کمک بگیرید و با افزایش اطلاعات خود در این زمینه جلوی وخیم شدن اوضاع را بگیرید.
آنچه بیش از همه برای علاقمندان به خرید سودمند واقع می شود دانستن این نکته است که چه چیزی به شکل گیری این رفتار در آنها ختم شده است و یادتان باشد که با کم کردن موجودی کارت عابربانک خود نمی توانید جلوی این رفتار را بگیرید. در عوض توصیه این است که علت های ریشه ای این رفتار را جویا شوید و بهترین شیوه درمانی را برای خود پیدا کنید.